Mooi als in coalitieakkoord staat dat het geld er komt
Partijen in de strafrechtketen zien uit naar het nieuwe Wetboek van Strafvordering, maar willen wel boter bij de vis. Dat straalden ze uit tijdens een gezamenlijke bijeenkomst in het gebouw van de Hoge Raad op dinsdag 26 oktober. De lopende kabinetsformatie lijkt hét moment om de benodigde financiën voor de invoering te regelen, geraamd op zo'n 450 miljoen - eenmalig en uitgesmeerd over een periode van zes jaar.
De bijeenkomst behoort tot de afronding van het werk van de onafhankelijke commissie Implementatie nieuw Wetboek van Strafvordering, kortweg de commissie Letschert. Die bracht begin dit jaar een rapport uit over de kosten en inspanningen die komen kijken bij invoering van het nieuwe wetboek. Ook draagt de commissie Letschert eraan bij het maatschappelijk belang van het nieuwe wetboek voor het voetlicht te brengen, zoals gisteren.
Een publiek van zo'n tweehonderd politici, ambtenaren en rechtenstudenten werd ook verwelkomd door Edwin Bleichrodt, Procureur-Generaal bij de Hoge Raad. Hij ging als gastheer in op de wisselwerking tussen rechterlijke macht en wetgever om te zorgen dat de rechtspraktijk altijd aansluit op de realiteit van de samenleving. Als voorbeeld noemde hij het smartphone-arrest uit 2017, dat aangeeft welke middelen politie en justitie mogen inzetten om gegevens van smartphones te halen, wie dat moet toetsen en waaraan - een arrest waarvan de strekking is vertaald in het nieuwe wetboek.
'Het primaat ligt bij de wetgever, maar het wetboek geeft op lang niet alle vragen het antwoord', vatte Bleichrodt samen. 'Dan zal de rechter moeten oordelen. Maar die rechter zegt soms ook: dit gaat onze taak te buiten, nu is de politiek aan zet. Onze rechtsstaat kan niet zonder die vruchtbare wisselwerking.'
Het wetboek in zijn conceptvorm mag weer helemaal bij de tijd zijn, dat betekent niet dat alle vragen zijn beantwoord, vertelde Marianne Hirsch Ballin, hoogleraar straf- en strafprocesrecht en lid van de commissie Letschert. 'Bijvoorbeeld als het gaat om koppeling van data, data-analyse en het gebruik van kunstmatige intelligentie daarbij zoals het nieuwe Multidisciplinair Interventieteam beoogt. Daar zijn we nog niet over uitgedacht. Maar dat betekent niet dat we met het nieuwe Wetboek van Strafvordering niet op de goede weg zitten. Integendeel!'
Strafrechtelijke revolutie
Invoeren van het Wetboek van Strafvordering is een mega-operatie. Voorzitter Henk Naves van de Raad voor de rechtspraak sprak zelfs van een 'strafrechtelijke revolutie'. 'Het oude Wetboek van Strafvordering is verouderd, nodeloos complex en eigenlijk niet meer werkbaar. Met het nieuwe wetboek hebben we een overzichtelijke catalogus van rechten die op punten zijn versterkt, en die de rechter gelegenheid biedt meer regie te voeren en maatwerk te leveren. Ik word hier blij van.' Wel waarschuwde Naves dat invoering van het nieuwe wetboek ook extra werk voor rechters oplevert. 'Geef ons dus de financiering waarom de rechtsstaat schreeuwt.'
Hanneke Ekelmans, lid van de korpsleiding van de Politie, ziet het Wetboek van Strafvordering als een gereedschapskist voor de politie. 'Als alles daar een beetje rommelig in zit, zoals nu, betekent dat tijdverlies. Dit nieuwe wetboek is passend voor de vragen die de maatschappij aan ons stelt. Maar de invoering is een giga-operatie. Het werk gaat door en tegelijk moeten we ons van alles eigen maken en toepassen. Het is noodzaak dat we daarvoor de benodigde capaciteit en geld regelen.'
De normering van digitale opsporing is een mooi voorbeeld hoe het nieuwe wetboek de politie behulpzaam kan zijn, vindt Ekelmans. 'In de fysieke wereld weten we aardig hoe surveillance er uit moet zien, maar voor surveillance op internet? Ook daar is steeds de vraag: wat mag wel en wat niet? Als het bijvoorbeeld gaat om stelselmatig onderzoek naar open bronnen, zal een politieman al snel denken: ik zoek op internet wat iemand uitspookt, ze hebben het er zelf op gezet. Maar als je dat stelselmatig doet, wordt de impact een heel andere. Ik weet zeker dat het politiemensen gaat helpen zoals het in het nieuwe wetboek staat.'
Samen de mogelijkheden gebruiken
Als belangrijk voordeel van het nieuwe wetboek wordt gezien dat het de voorwaarden schept om kortere doorlooptijden van strafzaken mogelijk te maken. Anneke van Dijk, directeur-generaal Rechtspleging en Rechtshandhaving, nuanceerde die verwachting. 'Een wet zelf bepaalt niet wat de doorlooptijd van een strafzaak is. Een wet biedt de mogelijkheid om een strafzaak helemaal goed voorbereid op zitting te brengen. Maar van die mogelijkheden moet je samen gebruik maken.'
Dat laatste werd onderstreept door Gerrit van der Burg, voorzitter van het College van Procureur-Generaal en van het Bestuurlijk Ketenberaad. 'Het is een gezamenlijke klus en daar staan we samen voor aan de lat, met respect voor elkaars belangen en knelpunten. Het momentum is nu. Iedereen moet straks in de voorfase zijn rol kunnen pakken. Dat geldt ook voor de advocatuur. In grote strafzaken gaat dat wel goed, maar denk ook aan de meer alledaagse zaken; daar begint de rechtsbijstand nu vaak pas als de dagvaarding in de bus ligt.'
Eén zin in het coalitieakkoord
De kosten voor invoering van het nieuwe wetboek zijn door de commissie Letschert globaal becijferd op een bedrag tot 450 miljoen euro eenmalig, uitgesmeerd over zes jaar. De lopende kabinetsformatie is hét moment om die financiering te regelen, zei secretaris-generaal van het ministerie van Justitie en Veiligheid Dick Schoof stellig. 'Het zou mooi zijn als er één zin in het coalitieakkoord komt waarin staat dat het geld er komt. Het is cruciaal dat we het benodigde bedrag krijgen.' De voortekenen zijn gunstig, voegde Schoof eraan toe. 'Dat we het wetsvoorstel zonder financiële onderbouwing naar de Raad van State hebben kunnen sturen is uniek.'
Commissievoorzitter Rianne Letschert kan zich niet voorstellen dat de financiering er niet komt. 'Stel dat je een dijk of een brug hebt die op instorten staat. Ik kan me niet voorstellen dat we dat laten gebeuren. En dat geldt hiervoor net zo goed.'
Bekijk hier de beelden van de bijeenkomst.
Download hier het cahier met interviews over het nieuwe Wetboek.