Evaluatie pilots Innovatiewet biedt inzichten nieuw wetboek

Nieuwsbericht | 30-09-2024 | 10:29

Sinds 2014 wordt gewerkt aan een nieuw Wetboek van Strafvordering. Naast de eerste vaststellingswet van het nieuwe wetboek, die in 2023 is ingediend bij de Tweede Kamer, trad al in 2022 de Innovatiewet Strafvordering in werking. Met die Innovatiewet kan, al voordat het nieuwe wetboek er is, ervaring worden opgedaan met enkele nieuwe bevoegdheden en mogelijkheden. Op basis van de Innovatiewet hebben de opsporingsdiensten, het OM en de Rechtspraak de afgelopen twee jaar een vijftal pilots uitgevoerd. Door deze pilots heeft men in de praktijk ervaring kunnen opdoen met nieuwe wettelijke regelingen. Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) heeft de vijf pilots laten evalueren. Twee pilots zijn onderzocht door het Montaigne Centrum voor Rechtsstaat en Rechtspleging van de Universiteit Utrecht, in samenwerking met de Radboud Universiteit. De andere drie zijn onderzocht door onderzoeksbureau Dialogic in samenwerking met onderzoeksbureau De strafzaak.

Bij elke pilot was de hoofdvraag of de werkwijze die in de pilot werd getest, effectief en efficiënt is en ook of aanpassingen in de nieuwe wettelijke regeling nodig zijn. Met de resultaten van het evaluatieonderzoek kan de vernieuwing van het wetboek verder worden vormgegeven.

Wat hielden de pilots in?

• De mogelijkheid van het stellen van prejudiciële vragen aan de Hoge Raad in strafzaken. Op deze manier kan de feitenrechter (die oordeelt over het bewijs in de strafzaak en de strafbaarheid van de verdachte) in een lopende strafzaak versneld een oordeel van de Hoge Raad verkrijgen over een rechtsvraag. De feitenrechter doet vervolgens de strafzaak af met in achtneming van het oordeel van de Hoge Raad. Daarmee kan een rechtsgang via hoger beroep en cassatie naar de Hoge Raad worden vermeden.
• Het gebruik van mediation in strafzaken in de fase van de berechting. Bij een succesvolle mediation kan de rechtbank een eindezaakverklaring uitspreken waarna de zaak niet meer inhoudelijk behandeld hoeft te worden.
• Het onderzoeken van gegevens na inbeslagneming van een apparaat zoals een smartphone. Het gaat daarbij specifiek om gegevens die na inbeslagname zijn vastgelegd op dit apparaat en gegevens die op een server elders zijn opgeslagen, die door middel van een netwerkzoeking kunnen worden onderzocht.
• Het gebruik van een combinatie van een opname van beeld en/of geluid (AVR) met een verkort proces-verbaal daarvan. Het gaat in de pilot om camerabeelden, opnames van verdachtenverhoren en opnames van zittingen.
• Het laten uitoefenen van bepaalde bevoegdheden door hulpofficieren van Justitie die naar huidig recht alleen aan officieren van justitie toekomen, waaronder het vorderen van bepaalde soorten gegevens en het beslissen over teruggave van in beslag genomen voorwerpen aan de persoon bij wie het voorwerp in beslag is genomen.

Uitkomsten evaluatieonderzoek

De onderzoekers zeggen in algemene zin dat de doorlooptijd van de pilots vrij kort was en dat dit mede van invloed was op de conclusies die kunnen worden getrokken over de pilots. Zo werden er nauwelijks prejudiciële vragen gesteld en was ook het gebruik van de eindezaakverklaring beperkt. 

Uit de WODC-evaluatie blijkt onder meer het volgende: 

• De mogelijkheid van het stellen van prejudiciële vragen werd als een nuttig instrument gezien om rechtsvragen in strafzaken versneld aan de Hoge Raad te kunnen voorleggen.
• Voor de eindezaakverklaring bij mediation in strafzaken is gebleken dat dit instrument op zich kan werken, maar dat een aantal aspecten niet is uitgewerkt in de wettelijke regeling. Verder is er aandacht nodig voor de praktische gevolgen, bijvoorbeeld ten aanzien van de zittingscapaciteit.
• De bevoegdheden om onderzoek te kunnen uitvoeren naar gegevens na inbeslagneming, leveren een verbetering van de strafvordering op. De toepassing van deze bevoegdheden heeft in een substantieel aantal zaken gegevens opgeleverd die van belang waren voor de opheldering van strafbare feiten.
• Het standaard voegen van camerabeelden bij de processtukken heeft eveneens toegevoegde waarde, maar het is daarbij wel van belang dat de camerabeelden voldoende uitvoerig worden beschreven in een proces-verbaal. Het verdient volgens de onderzoekers geen aanbeveling om standaard opnames van verdachtenverhoren en van zittingen in het procesdossier op te nemen, onder meer omdat de werklast daardoor sterk toeneemt.
• De uitoefening van de meeste pilotbevoegdheden door hulpofficieren van justitie wordt positief geëvalueerd. De snelheid waarmee beslissingen kunnen worden genomen, neemt toe, terwijl er geen aanwijzingen zijn dat de kwaliteit van de beslissingen in het algemeen te wensen over laat.

De ketenpartners in de strafrechtketen reageren in november inhoudelijk op de WODC-rapportage.