Creatief met film
Als je samenwerken in de strafrechtketen wilt stimuleren dan kan dat op vele manieren, bijvoorbeeld door samen een korte film te maken, waarin je het gedrag van jezelf en collega’s op de hak neemt. Geert Lycklama à Nijeholt, strafrechter bij de rechtbank Noord-Holland en raadsadviseur bij de Raad voor de rechtspraak, heeft in de loop van de jaren een aantal korte films/videoclips gemaakt over de strafrechtketen, met zijn collega’s, familie en partner-in-crime, filmregisseur en gepensioneerd raadsheer Rijck Schlingemann.
Hoe is het zo gekomen?
In het arrondissement Haarlem, later Noord-Holland, had je vroeger een cabaret dat jaarlijks op de planken stond aan het eind van de lokale pleitwedstrijden voor de advocatuur, en daar deden dus de advocatuur, het Openbaar Ministerie en de Rechtspraak aan mee. Ik ben er op een goed moment ingerold. Ik had een liedje geschreven over een heel verlegen rechter die pas een vent werd toen hij strafzaken ging doen, en toen zei Rijck Schlingemann daar zouden we een videoclip van kunnen maken.
Ik heb een liedje van de Golden Earring [Twilight zone] gepakt, heb er een andere tekst op geschreven, heb het ingezongen, en toen zijn we het gewoon gaan verfilmen. In het filmpje raakt de rechter in grote problemen en wordt hij door de politie gearresteerd. Rijck kan heel goed filmen en dat eerste filmpje was eigenlijk een groot succes. Sindsdien hebben we elk jaar één of twee filmpjes gemaakt met dat concept. Dus je pakt een bekend liedje, je schrijft daar tekst op en Rijck maakt een scenario voor de film. Het is overigens wel iets complexer dan dat ik het nu vertel.
Wat ik leerde was dat het enorm leuk wordt gevonden als mensen in de film collega’s zien figureren, liefst in wat compromitterende omstandigheden. Ik heb zelf ook in een paar filmpjes een hoofdrol gespeeld. Op een gegeven moment dacht ik: het is goed als anderen die rol spelen, en ben ik mij meer op de liedjes en het organiseren gaan toeleggen.
Maak je anderen graag belachelijk?
Nee, uitsluitend onszelf. Daar is ruimte genoeg voor. Het is te makkelijk om mensen die met ons te maken hebben na te doen, en dat is gewoon niet netjes. Ik zou ook niet willen dat wanneer ik als patiënt in een ziekenhuis kom, de doktoren grappend filmen over mijn operatie, met bijvoorbeeld een kettingzaag in beeld. Mijn motto is wel: elke dag zes grappen maken scheelt per persoon twee kilo CO2 in de lucht. Mijn collega’s denken er nu over na of dat wel klopt, haha.
We hebben serieus werk, dat willen we altijd goed doen en dat lukt vaak goed. Daar ben ik trots op. Maar je moet soms wel even vanaf een afstandje bezien wat je nou eigenlijk aan het doen bent. En als je daar met een wat relativerende blik naar kunt kijken, dan zie je ook wel veel bijzondere dingen in ons eigen doen en laten. Het is de moeite waard om dat uit te vergroten.
'We hebben in de strafrechtketen vaker om tafel gezeten over de vraag: kunnen we nou niet, zonder dat je weer harder gaat werken, wat slimmer gaan werken?'
Waar ging jullie meest recente film over?
Ons laatste filmpje ging niet over Noord-Holland maar over de strafrechtketen in het algemeen. We hebben in de keuken van een bedrijfsrestaurant gefilmd, die was omgebouwd tot de keuken van een fastfoodketen. Motto: wat zou daar gebeuren als ze zo zouden werken als wij? We hebben in de strafrechtketen vaker om tafel gezeten over de vraag: kunnen we nou niet, zonder dat je weer harder gaat werken, wat slimmer gaan werken? En om in de beeldspraak van het filmpje te blijven: heeft iedereen altijd een zevengangendiner nodig, of is een mooie (al of niet vega) hamburger ook oké?
Daarover gaat onze meest recente film. Die vergelijking gaat op voor zowel de Rechtspraak, alsook voor de politie en het Openbaar Ministerie. Want we doen dit omdat we een gedrevenheid hebben om het beter te maken in de organisatie en in de maatschappij. Maar daar kunnen we wel eens in doorschieten.
Is die houding veranderd ten opzichte het verleden: vooral maatwerk, we zijn geen fabriek?
Ik houd zelf niet zo van het woord maatwerk, want dat klinkt in mijn oren als: dat gaat vertragen. Maar ik snap wel wat er wordt bedoeld, want als jij ziet dat een zaak extra aandacht nodig heeft, dan moet je die natuurlijk wel kunnen geven.
Maar je kunt het ook omdraaien en zeggen: hé, voor die zaak waarin het echt nodig is heb jij straks extra tijd, als je de zaken die eigenlijk een hamburger zijn, op een hamburger-manier snel afhandelt, zoals in een fastfoodzaak.
Een collega zei mij eens: ‘Het recht is een gereedschapskist bedoeld om mensen te helpen, om dingen te maken.’ Dus niet omdat je het zo heerlijk vindt om elke steeksleutel en elk tangetje even in je handen te hebben en te blijven sleutelen. Daar is die kist niet voor. Je moet gewoon denken: hé, hier is sleutel 11 nodig. Ik pak die er gauw even bij, en klaar. Nou, eigenlijk is dat de boodschap van onze laatste film. We hebben de fastfoodketen niet belachelijk gemaakt. Integendeel, we hebben hem juist als spiegel voorgehouden van hoe het ook kan.
Hoe ging de making-of?
Dat was heel leuk. Ik wilde dus heel graag mensen die bekend zijn bij de collega’s vragen in de film mee te spelen. En ja, zij waren bereid om op allerlei onhandige uren en locaties zich te vervoegen en die aardige filmregisseur - hij is er pas echt druk mee geweest - moest ook steeds naar die locaties om opnames te maken. Ik heb het lied dit keer zelf ingezongen, voor de topkok in de hoofdrol. Mensen moesten playbacken, acteren en soms in ietwat krappe T-shirts – geen maatwerk - optreden. Er was eigenlijk één middag mogelijk waarop ze er allemaal konden zijn, behalve ik omdat ik zitting had.
Hoe heb je dat opgelost?
Ik heb zwaar geleund op mijn gezin: mijn echtgenote heeft op de filmset de honneurs waargenomen. En mijn dochter is heel handig met computers en grafisch ontwerp en heeft hamburgerketen-posters gemaakt, die we op mooi papier hebben uitgeprint. Die zijn opgehangen in de kantine zodat de locatie echt een professionele uitstraling kreeg. Zo’n film maken kost sloten met tijd, dus je hoopt wel dat het gewaardeerd wordt als het wordt getoond op een congres of evenement, maar eigenlijk geeft de making-of de grootste lol. Er verschijnt ook meestal nog een extra filmpje met bloopers voor de betrokkenen: heel grappig.
Wat verraste je?
Wat mij in het algemeen opvalt is dat bedrijven niet op een gegeven moment zeggen: Mag ik even meekijken? Wat bent u daar aan het doen? Ik heb voor een andere film in een toga in de vertrekhal van Schiphol gelopen, omdat ik een scenario had bedacht waarin ik bolletjes zou gaan slikken om het financiële tekort van de rechtbank op te heffen. Er was niemand die zei: Wat doet u hier in een toga, meneer? De bewaking komt wel naar je toe, want ze willen zeker weten dat je niet de incheckbalie gaat filmen. Verder hebben ze er geen moeite mee dat jij daar een filmpje maakt.
'In mijn werk vind ik het belangrijk dat je ook je ogen open houdt voor het niet zo voor de hand liggende scenario.'
Kun je je creativiteit ook op zittingen kwijt?
Ja, deels wel. Ik moet mij natuurlijk wel aan de regels houden. Maar net als bijna alle rechters, kan ik vrij goed met heel veel verschillende mensen gesprekken voeren. Dat vraagt ook creativiteit, mensen zijn zo verschillend. Het is vooral niet-praten. Praten moet je aan de procespartijen overlaten. Maar je kan wel prikkelende vragen stellen. Je moet met een open blik een zitting ingaan en de open blik ook houden op de zitting zelf maar je mag best een beetje laten doorschemeren dat bepaalde verhalen je verbazen, vind ik.
In mijn werk vind ik het belangrijk dat je ook je ogen open houdt voor het niet zo voor de hand liggende scenario. Als ik een dossier lees, dan denk ik: oh, dat zal waarschijnlijk zo en zo zitten en dat is vaak wel zo, maar niet altijd. Daarom moet je die open blik hebben. Het kan zijn dat iemand een verhaal vertelt waarvan je eerst denkt van: nou, wat een onzin. Maar als je er even goed over nadenkt en denkt: ja, maar het zou natuurlijk wel kunnen. Ja, dan moet je dat bijtijds kunnen laten merken om het goede verhaal naar boven te krijgen.
Wat zou je collega’s aanraden?
In welk stuk van de strafrechtketen je ook werkt: hou een open blik. Bedenk hoe de buitenwereld ons ziet, en of je daardoor misschien je werkwijze zou kunnen aanpassen.
Note: De films, interne producties, zijn niet online beschikbaar.