Bestuurders op één lijn over ambities strafrechtketen

Papier uit de keten

Erik Akerboom, korpschef van de Nationale Politie, onderstreept de link tussen de opgaven waar de strafrechtketen voor staat en digitalisering. “Op dit moment draaien er bij de politie vijftig projecten om papier uit de keten te krijgen, de dienstverlening aan burgers te verbeteren en audiovisueel materiaal beter beschikbaar te maken voor ketenpartners. De korpschef vertelt dat er al concrete resultaten zichtbaar zijn, zoals het Digitaal Loket Verkeer. Maar Akerboom is nog niet tevreden: agenten op straat, slachtoffers en burgers merken nog te weinig van de voordelen die digitalisering met zich meebrengt.  

“Doorlooptijden hebben geen sexy imago”, stelt Gerrit van der Burg, voorzitter van het College van Procureurs-Generaal OM. “Mensen associëren doorlooptijden met bureaucratie. Terwijl het eigenlijk gewoon gaat om middelen, waarmee we samen met professionals ervoor zorgen dat het werk op zo’n termijn af is dat maatschappelijke legitimiteit is gewaarborgd.” Van der Burg maakt zich zorgen over de personeelswisselingen in grote, langdurige ondermijningszaken. “Het is zorgwekkend dat er telkens andere mensen aan een zaak werken, dat brengt kwaliteitsrisico’s met zich mee.”

‘M’-stempel voor maatwerk

Henk Naves, bestuurslid Raad voor de Rechtspraak, verheldert wat hij verstaat onder multiproblematiek: een opeenstapeling van problemen, zoals verslaving, strafbare feiten en psychische problemen. Naves: “Vaak spelen bij mensen die bij de rechtbank komen veel meer zaken dan alleen het strafbare feit. Hoe kunnen ketenpartners beter samenwerken rond multiproblematiek?” Naves vertelt over de wijkrechtbank in Eindhoven, waar mensen een M-stempel krijgen. De ‘M’ staat niet alleen voor multiproblematiek, maar ook voor maatwerk, een menselijke aanpak die maatschappelijk effectief is. Veel instanties werken in dat project samen aan een eenduidige aanpak voor het gezin. Naves pleit ervoor om niet te lang te blijven hangen in de planvoorbereiding, maar zo snel mogelijk over te gaan tot daden.

Hugo Hillenaar, directeur directie Strafrechtketen, vertelt over de Data Alliantie Strafrechtketen (DAS). “Op dit moment kunnen professionals in de strafrechtketenmonitor zien wat de stand van zaken is per regio. De DAS, die hopelijk volgend jaar operationeel is, biedt eenduidigere cijfers, waardoor we betere analyses kunnen maken.” Hillenaar licht de normen toe, die samen met professionals zijn afgesproken voor de doorlooptijden op zeven zaakstromen. “Op het gebied van verkeer proberen we bijvoorbeeld de eerste zitting uiterlijk een jaar na de pleegdatum te houden. Dit lukt op dit moment in slechts 20 procent van de gevallen. Oost-Brabant doet het goed, maar daar zijn dan ook veel verkeersongevallen én zit er bij het OM veel expertise op dit gebied.” Op alle zaakstromen gaat de Directie Strafrechtketen de normen monitoren. Hillenaar pleit ervoor om daarnaast best practices met elkaar te delen, zodat ketenpartners en verschillende regio’s kunnen leren van elkaar.

De pitches van de bestuurders roepen reacties op. Er wordt namelijk al jaren gepraat over het verkorten van de doorlooptijden. “Maar het gaat niet alleen om het halen van bepaalde termijnen. Ook het tussentijds informeren van slachtoffers is van belang.” Een ander geluid in de zaal is dat het niet alleen gaat om de doorlooptijden van het strafrecht. “Ook de doorlooptijden van andere zaken mogen niet oplopen. Hoe doen we dat, zonder extra mensen en middelen?” De aanwezigen spreken met elkaar af dat het van belang is om de stand van zaken omtrent doorlooptijden periodiek met elkaar te bespreken. “Een goede analyse is belangrijk. We moeten op zoek gaan naar versnellers.” 

Te veel topprioriteiten

Vast onderdeel van de nationale veiligheidsbriefing is de ‘early warning’. Tijdens deze ketenbriefing neemt Johan Bac, sinds een jaar algemeen directeur Reclassering Nederland, de taak op zich om een ‘let op-verhaal’ te houden. Bac wil even uitzoomen. “We zijn goed in het maken van plannen. Maar in het waarmaken van plannen…” Bac laat een filmpje zien dat Arjen Lubach maakte over premier Rutte, waarin hij zo’n beetje alles een topprioriteit noemt. “Dit is niet alleen iets van de premier, ook jongeren willen alles, en het liefst nu.” Bac is voorstander van doelstellingen, maar het zijn er te veel volgens hem. Hij somt op: herziening forensische zorg, aanpak ondermijning, visie op het gevangeniswezen, aansluiting straf en zorg. “Als we aan onze werkers bij de Raad voor de Kinderbescherming of Reclassering vragen wat nu echt belangrijk is, noemen ze allemaal verschillende zaken omdat er zoveel verbeterprogramma’s zijn. Daardoor kunnen we niet echt een vuist maken.”  
“De uitvoering is ongelofelijk complex. Maar erkenning zie ik zelden.” Naast eerherstel voor de uitvoering pleit Bac voor een beleidsarme periode van twee jaar, na een periode van drie jaar lang nieuwe initiatieven ontplooien. “Anders plegen we voortdurend roofbouw op de uitvoering.” Tot slot is Bac voorstander van een andere verhouding tussen politiek en uitvoerende instanties. “In een veel eerder stadium moeten we de uitvoering toetsen, zodat we waar nodig zaken kunnen verbeteren.” In de strafrechtketen zou dit neerkomen op een afgeslankt overlegcircuit. “De infrastructuur maakt het complex om resultaten te bereiken.” Bac sluit af met een citaat van Tjeenk Willink. “Hoe legitiem is het dat mensen steeds minder tijd hebben voor hun daadwerkelijk taak, maar als het misgaat toch verantwoordelijk worden gesteld?”

Eén gezin, één rechter

Robine de Lange-Tegelaar, president van de Rechtbank Rotterdam, vertelt over de aanpak van multiproblematiek in haar stad. “Een dertienjarige jongen uit Rotterdam-Zuid wordt opgepakt voor winkeldiefstal. Zijn ouders zijn werkloos en hebben problemen met hun uitkering, waardoor het gezin schulden heeft. Door alle spanningen liggen zijn ouders in scheiding en blowt zijn broer dagelijks.” De Lange-Tegelaar somt op hoeveel rechters zich over het gezin buigen: de familierechter, jeugdstrafrechter, kantonrechter en bestuursrechter. “Zo zit ons rechtssysteem, met verschillende wetten en procedures, in elkaar. Zouden we het niet zo kunnen organiseren dat één rechter de regie voert en een beslissing neemt die van betekenis is voor het hele gezin?” Afgelopen zomer werd de wijkrechtspraak opgericht, met rechters die van alle markten thuis zijn en bereid zijn om verschillende zaken te behandelen op één zitting. De Lange-Tegelaar sluit af met een citaat van de voormalige (Rotterdamse) stedebouwkundige Riek Bakker: “Het moet, dus het kan.”

Programmadirecteur Marc de Barse houdt zich nu vijf maanden bezig met digitalisering in de Strafrechtketen. Een complex project dat hij vergelijkt met een brug in Florida. De Barse: “Hoe komen we tot een duurzaam digitaal stelsel dat jaren meegaat? Een brug moet honderd jaar meegaan en rekening houden met klimaatverandering, toenemende verkeersstromen en grotere schepen die passeren. Wat moeten wij aanleggen aan bandbreedte, zodat we het later indien nodig kunnen opschalen? Het zijn lastige keuzes.”

Na afloop van de korte pitches vat voorzitter Van Essen de gemaakte afspraak samen: “Periodiek bespreken we de prestaties op het gebied van doorlooptijden, waarbij we ook kijken naar de wereld achter de cijfers en we op zoek gaan naar potentiele versnellers.” 

Deelsessie Keteninformatievoorziening

Tijdens de Brede Bestuurdersbijeenkomst lichtte Marjolein ten Kroode, procureur-generaal bedrijfsvoering bij het OM, toe welke leidende principes richting geven aan de digitalisering van de strafrechtketen. Marjolein is lid van het opdrachtgeversberaad (OGB) van de digitalisering van de keten. Klik hier voor een impressie van de sessie Keteninformatievoorziening.