De strafrechtketen wil geen olifant in de porseleinkast meer zijn

Nieuwsbericht | 13-02-2018 | 12:42

Roep uit de samenleving

“Als beginnend officier van justitie kreeg ik college van een procureur-generaal die zei: ‘Wij gaan niet over veiligheid, wij zijn van Rechtvaardigheid en Justitie’. Oftewel: we moesten ons niet bezighouden met de gevolgen van ons werk voor de samenleving”, herinnert Johan Bac zich tijdens ons gesprek op het ministerie van Justitie en Veiligheid. “Dat was ruim vijftien jaar geleden. Nu zegt geen enkele procureur-generaal dat meer.” Bekommerde de strafrechtketen zich aanvankelijk nauwelijks om wat er ‘buiten’ gebeurde, tegenwoordig is dat wel anders. Het denken over de plek en functie van de strafrechtketen in de samenleving is de afgelopen jaren fundamenteel veranderd. Dat is niet zonder reden. Organisaties in de strafrechtketen zagen zich al geruime tijd geconfronteerd met een roep uit de samenleving om betere aansluiting en verbeterde prestaties van de organisaties uit de strafrechtketen als geheel. Bac schetst de start van het veranderproces: “Eind 2015 steken de top van de strafrechtketen en die van het ministerie van Veiligheid en Justitie de koppen bij elkaar om de roep om verandering gestalte te geven. Samen constateren ze een aantal zaken. De snel veranderende samenleving vraagt om andere vormen van samenwerking; binnen de strafrechtketen, maar ook met organisaties uit andere domeinen buiten de keten. Tegelijkertijd blijkt dat er in het land op lokaal en regionaal niveau heel veel verbeterinitiatieven gaande zijn. Kritische berichtgeving in de media over incidenten zorgt vervolgens voor extra urgentie.”

Drie prioriteiten

Om de verbetering duurzaam vorm te geven wordt in 2016 een bestuurlijk ketenberaad (BKB) ingesteld om afspraken over de prestaties van de keten te maken. Daarnaast fungeert een landelijk ketenberaad (LKB) als overlegorgaan en als schakel tussen de landelijke organisaties en de regio’s. Om de partners in de keten te ondersteunen in het verbeterproces komt, eveneens in 2016, de directie Strafrechtketen tot stand met Johan Bac aan het hoofd. “Wat moet er echt veranderen? Dat vroeg ik de bestuurders. Wat zijn de maatschappelijke doelen? Dat was voor het BKB het startsein voor een stevige maatschappelijke reflectie op de opgave van de strafrechtketen. Een uitgebreide rondgang (85 interviews) langs professionals binnen en buiten de keten leverde, uit een veelheid aan informatie, drie prioriteiten op. Het eerste punt is dat de informatievoorziening binnen de keten en met organisaties buiten de keten sterk moet verbeteren, onder andere door digitalisering. Ten tweede moeten de doorlooptijden in de strafrechtketen korter. Het derde punt is de multiproblematiek, wat natuurlijk een heel actueel maatschappelijk thema is.”

Multiproblematiek

Uit de rondgang in het land kwam naar voren dat de wensen van gemeenten ten aanzien van de strafrechtketen veelal betrekking hebben op multiproblematiek in samenhang met informatie-uitwisseling. Bac illustreert het met een voorbeeld van een man die in een maand tijd vier tot vijf keer voor de rechter moet komen: “Hij moet dan voorkomen voor overlast, zwart rijden, een omgangsregeling, schulden.… Dat kan toch niet onze bedoeling zijn, zou je zeggen. Maar we hebben het wel zo georganiseerd met verschillende rechtsgebieden en instanties. Door slim te clusteren kunnen we dit mogelijk verbeteren, maar dat is niet eenvoudig want dit raakt de werkwijze van veel organisaties die dit al vaak tientallen jaren zo doen. ” Ook met een proactieve aanpak is veel te bereiken, denkt Bac. Opnieuw geeft hij het voorbeeld van een persoon waarbij multiproblematiek speelt. “Rondom deze persoon zijn allerlei lokale zorgtrajecten in werking gezet. Maar dan worden die doorkruist als er plots een strafrechtelijke sanctie opdoemt waar niemand iets van wist. Onlangs hoorde ik nog van zo’n voorbeeld waarbij lokale instanties heel veel moeite hadden gedaan om iemand in een bepaalde instelling te krijgen. Vervolgens wordt deze persoon aangehouden voor een feit van twee jaar eerder. Die plek in die instelling is hij dan weer kwijt. Dat moeten we aan de voorkant beter afstemmen. We moeten ons in zo’n geval afvragen: wat weet de reclassering, politie, OM, wat weet de gemeente en het veiligheidshuis? Dat moeten we naast elkaar leggen en vervolgens onze interventies daarop afstemmen.”

Bevlogenheid

Het zijn voorbeelden die de strafrechtketen in het verleden het imago van de olifant in de porseleinkast hebben opgeleverd. En daar wil de keten node van af. “We weten dat het beter moet”, zegt Bac, “maar de uitwerking, daar zitten we nog midden in. Als strafrechtketen moeten we onszelf serieus verbeteren en organiseren in een open verhouding met buitenwereld, niet in isolement. Het BKB is begonnen met het in beeld brengen van wat we in ieder geval vanuit de strafrechtketen aan ons eigen handelen, onze informatie-uitwisseling, digitalisering en werkprocessen kunnen veranderen.” Er zijn nog de nodige ‘hobbels’ te nemen, weet Bac, zoals de privacywetgeving en de financiering. “Dat zijn zaken die, samen met digitalisering, echt op landelijk niveau moeten worden aangepakt. Daar moet ervoor worden gezorgd dat de professional op lokaal, regionaal niveau zijn werk kan doen. De kracht van de verandering ligt echt in de lokale praktijk, in de kansrijke initiatieven die lokaal en regionaal al beproefd worden. De ondersteuning en het weghalen van drempels op nationaal niveau moet daarop aansluiten.” Als belangrijke drijvende kracht achter de verandering roemt Bac de bevlogenheid van de professionals in de strafrechtketen en de andere domeinen. “Dat zijn bijvoorbeeld mensen die, als er sprake is van multiproblematiek, elkaar dwars door structuren heen opzoeken. Ze kennen dan collega’s in het veld bij de gemeente, in de zorg, bij het veiligheidshuis en gaan om tafel zitten. Ze halen er een wijkagent bij en samen lossen ze dingen op, buiten de gewone financiële - en soms zelfs de wettelijke - kaders om. Dat zijn mensen die hun werk beter willen maken. Daar moeten we de goede randvoorwaarden voor bieden.”

*Leden Bestuurlijk Ketenberaad:

Erik Akerboom, Korpschef Nationale Politie
Gerrit van der Burg, voorzitter College Procureurs-Generaal Openbaar Ministerie
Kees Sterk, Vice-voorzitter Raad voor de Rechtspraak
Anita Vegter, Directeur-Generaal
Carsten Herstel, Directeur-Generaal
Anneke van Dijk, Directeur Wetgeving
Johan Bac, Directeur Strafrechtketen
Een onafhankelijk voorzitter (tot voor kort Ank Bijleveld)