'Niemand zit te wachten op omslachtige procedures'
Zaken pas op zitting als het onderzoek klaar is, geen pro-forma zittingen meer, nooit meer eindeloos beeld- en geluidsopnamen uittikken. Voor secretaris-generaal Dick Schoof en directeur-generaal Rechtspleging en Rechtshandhaving Anneke van Dijk van het ministerie van Justitie en Veiligheid zijn dat de grote winstpunten van het nieuwe Wetboek van Strafvordering. 'Niemand zit te wachten op omslachtige procedures. Iedereen wil zo snel mogelijk weten waar hij aan toe is.'
De belangrijkste veranderingen in het nieuwe Wetboek van Strafvordering? Daar hebben Van Dijk en Schoof niet lang bedenktijd voor nodig. De beweging naar voren, zegt Van Dijk, 'met als doel dat je zoveel mogelijk voorafgaand aan de zitting je onderzoek helemaal rond hebt. Zodat je op dat moment niet nog allerlei onderzoekswensen moet gaan invullen. Ik denk dat uiteindelijk alle partijen daarvan blij worden. Of je nou verdachte bent of slachtoffer, of je nu werkt bij het Openbaar Ministerie of advocaat bent; niemand zit te wachten op omslachtige procedures. Iedereen kan voordeel hebben van die beweging naar voren. Iedereen wil zo snel mogelijk weten waar hij aan toe is.'
'Het is de eenvoud die het voor alle partijen hopelijk mogelijk maakt om sneller en beter met het wetboek uit de voeten te kunnen', vult Schoof aan. 'Twee punten springen er voor mij uit. Ten eerste de stap die we gaan maken in digitalisering. Nu moet de informatie op digitale gegevensdragers helemaal worden uitgeschreven. Straks is dat niet meer nodig, en dat vind ik echt een hele verbetering. Het tweede punt dat er voor mij uitspringt, is dat we straks geen pro-forma zittingen meer hebben. De energie die dat scheelt, kun je steken in zaken die beter bijdragen aan het recht.'
Het was echt nodig om afstand te nemen en naar het wetboek als geheel te kijken, zegt Schoof. 'Zo'n fenomeen als de pro-forma zitting eruit halen, dat is behoorlijk ingewikkeld en je weet niet precies wat er gebeurt als je dat op zichzelf staand doet. Dat is dus een ontwikkeling waar mensen niet direct toe genegen zijn, behalve wanneer je het hele wetboek vernieuwt.'
Samen keuzes maken
In het advies over invoering van het nieuwe Wetboek van Strafvordering dat begin 2021 verscheen, stelt de commissie Letschert dat het nieuwe wetboek kansen biedt om de doorlooptijden in strafzaken te verkorten. Dat zal alleen lukken als de ketenpartners samen de schouders eronder zetten, zegt Van Dijk. 'Ik denk dat het wetboek een aantal handvatten biedt om sneller door een procedure heen te gaan, maar dat betekent nog steeds dat alle ketenpartners daar gebruik van moeten maken en gezamenlijk keuzes moeten maken die het proces helpen. Dat vraagt iets van iedereen.'
'Het verkorten van doorlooptijden is heel belangrijk', zegt Schoof, 'want bij recht doen hoort ook dat je dat op tijd doet en niet pas jaren later. Of dat lukt, zullen we in de praktijk moeten zien.'
Dat klinkt voorzichtig, maar hoopvol is Schoof wel. Het afgelopen jaar zag hij hoe de strafrechtketen gezamenlijk optrok om de achterstand bij de rechtspraak als gevolg van corona weg te werken. 'De rechtspraak heeft een aantal zittingen niet meervoudig maar enkelvoudig gedaan; het OM heeft het aantal strafbeschikkingen opgevoerd; de reclassering is bezig grote contracten af te sluiten voor het wegzetten van taakstraffen. De ketenpartners kunnen met elkaar - en met behoud van hun onafhankelijke positie - besluiten nemen die het totaal ten goede komt. Als ze maar met elkaar naar een probleem kijken en weten wat het effect van het handelen van de een is op de ander. Dat is een manier van denken die door corona een enorme impuls heeft gekregen en waar wij de ketenpartners enthousiast bij hebben geholpen. Nu zijn we aan het kijken of we eind volgend jaar de doorlooptijden van standaardzaken fors kunnen verkorten.'
Alle partijen om tafel
Het proces om te komen tot een nieuw Wetboek van Strafvordering startte in 2014. Van Dijk maakte het voor een groot deel mee als directeur wetgeving op het ministerie. 'Het gebeurt niet zo vaak dat zo'n groot wetboek in zijn geheel wordt herzien', zegt ze. 'Voor een fundamenteel wetboek dat het hele strafproces regelt is acht jaar denk ik geen heel lange termijn.'
Bijzonder vindt Van Dijk dat de hele keten betrokken is bij de totstandkoming van het nieuwe wetboek. 'Van meet af aan hebben we ervoor gekozen om steeds met alle partijen samen om tafel te gaan. In het traditionele wetgevingsproces praat je eens met deze en gene, dat leidt tot een voorstel, dan vraag je nog eens advies of commentaar van al die partijen afzonderlijk. Dan krijg je tien commentaren binnen die elkaar op onderdelen natuurlijk tegenspreken. Als departement kom je zo snel terecht in de rol van slechte boodschapper, want niemand krijgt voor 100 procent wat hij wil. Als je samen aan tafel zit, ziet de ene partij: ik zou dit graag willen, maar ik zie ook dat het niet in het voordeel van de ander is, laten we daar samen eens over hebben.'
Gemeenschappelijk werken aan nieuwe wetgeving is in, zegt Schoof. 'Maar je moet daar wel bij oppassen, want je moet wel zorgen dat ook de wetgevende macht zijn rol kan blijven vervullen. Als je een kant-en-klaar product naar het parlement schuift dat je met iedereen hebt uitonderhandeld, heeft het parlement bijna geen ruimte meer om iets anders te doen dan er een klap op te geven en te zeggen: zo is het goed. Elke partij heeft zijn eigen rol te spelen. Je kunt niet zeggen: we waren het toch allemaal met elkaar eens, wat doet die politiek nou toch? Maar het is natuurlijk wel heel mooi dat alle ketenpartners er achter staan.'
Raad van State
Wat geholpen heeft, is de steun die het nieuwe wetboek geniet onder ketenpartners, zegt Schoof. 'Iedereen neemt deze operatie heel serieus. Als je kijkt hoeveel trainingscapaciteit in de hele keten moet worden ingezet om de eigen mensen goed toe te rusten voor het werken met het nieuwe wetboek, denk ik: die zetten hun schouders er flink onder. De ketenpartners steunen dit, hebben er belang bij en staan er pal voor. Die opstelling van de keten heeft ook gemaakt dat wij op het departement echt gaan voor dit nieuwe Wetboek van Strafvordering.'
Inmiddels ligt de concepttekst van het nieuwe wetboek voor advies bij de Raad van State. Bijzonder is dat de financiële paragraaf nog ontbreekt. 'We hebben alle moeite gedaan om met het ministerie van Financiën tot overeenstemming te komen dat we de regel mochten breken dat een plan altijd gedekt moet zijn voordat het naar de Raad van State gaat', zegt Schoof. 'Dat heeft best moeite gekost, want voor Financiën is dit een heel principieel uitgangspunt. Financiën heeft in dit geval echt met ons meebewogen. Het is gelukt vanwege de kabinetsformatie, omdat iedereen begreep: wil dit wetsvoorstel reëel besproken kunnen worden in de formatie, dan is het beter als je op dat moment een advies van de Raad van State hebt.'
Kunstwerk
Het resultaat, acht boeken, samen duizenden pagina's, vindt Van Dijk een kunstwerk. 'Een wet, en zeker zo'n groot wetboek als strafvordering, is een bouwwerk in zichzelf. Je kunt het zien als een soort kunstwerk dat een hele wereld moet verwoorden en ook weer een bepaald systeem vormt. En dat systeem moet ook weer kloppend zijn met al het andere recht. Dat betekent heel veel puzzelwerk. En dat ook nog eens het liefst in korte, inzichtelijke teksten, want het moet klare taal zijn.'