Samenwerking naar een hoger niveau tillen

Weblogbericht | 24-03-2022 | Sue Preenen

‘Chris van Dam stelde mij in zijn column de vraag: “Welke uitdagingen zie jij binnen de strafrechtketen, met name als het gaat om samenwerken en digitalisering?” Mijn antwoord hangt nauw samen met mijn ervaring bij ZSM omdat ik parallellen zie met de strafrechtketen als geheel. We werken met verschillende partijen al tien jaar aan betekenisvolle afwikkeling van strafzaken. Vaak succesvol, maar we lopen ook tegen dezelfde uitdagingen aan.

Even de feiten op een rij, voor wie ze niet helder heeft. ZSM is een netwerkorganisatie waarin OM, Politie, Slachtofferhulp Nederland, Reclassering en de Raad voor de Kinderbescherming en Halt samenwerken in zaken met veelvoorkomende criminaliteit. Dossiers bespreken we met elkaar op 1 van de tien ZSM-locaties in het land. ZSM staat voor: Zorgvuldig, Snel en Maatwerk. Bij ZSM krijgen slachtoffer en verdachte snel duidelijkheid over het vervolg van de zaak. We houden rekening met de wensen en schade van het slachtoffer en de omstandigheden van de verdachte en kijken wat de beste interventie is. 

Te veel met een strafrechtelijke blik

Op dit moment buigen we ons over de vraag: voldoen we aan die doelstellingen en hoe effectief is de werkwijze? Ik merk dat de zaken die we bespreken nog vaak eindigen met een strafrechtelijke afdoening zoals dagvaarden of een OM-strafbeschikking. Logisch zou je denken: als een zaak aan onze tafel wordt besproken, zijn er strafbare feiten gepleegd. Maar vaak is er naast een strafrechtelijk probleem ook een maatschappelijk probleem. Soms heeft een dader naast straf ook zorg nodig, of een baan of een woning, of heeft het slachtoffer meer behoefte aan herstel of mediation dan aan een veroordelend vonnis.  We komen er steeds meer achter dat die beperkte strafrechtelijke blik niet altijd ons doel dient: een betekenisvolle interventie en rechtdoen aan dader en slachtoffer. Daarom zetten we nog steeds in op doorontwikkelen van de ZSM-werkwijze: zo wordt in Huiselijk geweld zaken ook de expertise van Veilig Thuis betrokken, versterken we de samenwerking met de Zorg&Veiligheidshuizen en hebben we oog voor meer inzet van herstel en bemiddeling.

Je zou kunnen stellen dat de samenwerking een succes is. Toch lopen we bij de ZSM-werkwijze   tegen dezelfde problemen aan als waarmee we in de keten te maken hebben. We werken met verschillende organisaties, met eigen taken, bevoegdheden en financiering. Vooral dat laatste werkt belemmerend; er is geen geld voor netwerken zoals ZSM. Iedere organisatie wordt gefinancierd op de eigen doelen en afgerekend op de eigen prestaties. Ik vind: als je via samenwerking een maatschappelijk probleem wil oplossen en samenlevingsgericht wilt interveniëren, dan moet je ook die samenwerking bekostigen.

We hebben dit geagendeerd bij het departement van JenV, daar loop je tegen de volgende belemmering aan: Politie en OM vallen onder de verantwoordelijkheid van de minister van Justitie en Veiligheid maar Slachtofferhulp Nederland en De Raad voor de Kinderbescherming bijvoorbeeld onder de minister voor Rechtsbescherming. Op departementaal niveau bestaan net als in de keten schotten. En als je de multidisciplinaire aanpak die we aan de ZSM-tafels voorstaan, echt naar een volgend niveau wil tillen, moet je misschien niet alleen de minister van JenV aan haar jasje trekken, maar ook die van VWS of SZW. En als je kijkt naar de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor zorg in het sociaal domein, moet je misschien ook aankloppen bij het ministerie van BZK. Echt samenwerken in de strafrechtsketen verdient naast inzet van mensen en tijd ook financiële investering in die samenwerking.

Digitalisering vergt een lange adem

Chris vroeg mij ook welke uitdagingen ik zie met betrekking tot digitalisering. Ik zie dat wetgeving op het gebied van AVG en informatie-uitwisseling een goede netwerksamenwerking bemoeilijkt. Wat ik hiervoor heb aangegeven over fysiek met verschillende organisaties in het netwerk samenwerken, geldt nog meer in het realiseren van digitaliseringsprojecten in de strafrechtketen. Iedere organisatie heeft eigen systemen, eigen doelbindingen voor gegevensuitwisseling en eigen normen op cybersecurity. Mede hierdoor is het bij ZSM nog steeds niet gelukt een digitale samenwerkingsruimte te creëren. We werken met zes organisaties aan een dossier, voeren handmatig informatie toe. Geautomatiseerd de informatie uitwisselen is nog steeds niet gerealiseerd, terwijl daaraan op de ZSM-locaties veel behoefte is. Het is geen geheim dat een nieuw digitaal systeem een lange adem vergt, de wijze waarop het programma Digitalisering Strafrechtketen is ingericht en opgetuigd, ervaar ik niet als helpend in het laten slagen van de digitaliseringsprojecten voor de strafrechtketen. Dat frustreert me soms wel.

Ik sluit graag positief af. De wil om de samenleving nog beter te dienen, is er absoluut. Alle partijen waarmee we om tafel zitten, hebben hart voor de samenleving, willen onrecht herstellen en rechtdoen aan dader en slachtoffer. En 10 jaar geleden waren alle partijen in de strafrechtketen echt nog veel meer afzonderlijke eilandjes dan we nu zijn. De basis is er, ik daag iedereen uit om de samenwerking naar een nog hoger niveau te tillen, zodat we nog beter samenwerken aan opsporing, vervolging en berechting van daders, met oog voor slachtoffers en een goede uitvoering van straffen.

Ik draag graag het stokje over aan Gert Veurink, politie Oost-Nederland.  Ziet hij mogelijkheden voor publiek-private samenwerkings (pps)-verbanden om de werking van de Strafrechtsketen te verbeteren?